"Bigger is better"?

In de voorzomer van 2000 vertoefde ik met een delegatie van het Europees Parlement (EP) in Washington. Tijdens een onderhoudend gesprek met een Amerikaanse senator sneed ik het onderwerp van de uitbreiding van de Europese Unie (EU) aan. Hoe keek hij daar tegeaan? "Dat is jullie business!", luidde zijn ultrakorte reactie. Volgend onderwerp.

Zo verwonderlijk was het antwoord van de senator overigens niet. Wanneer in de VS of in Amerikaans-Europese discussies het trefwoord "uitbreiding" valt, vatten Amerikanen dat nagenoeg altijd op als de opname van nieuwe leden in de NAVO. Dé hedendaagse uitdaging van de EU, haar grootste uitbreiding tot op heden, lijkt de politieke elite in de VS helemaal niet of slechts in zeer geringe mate te interesseren.

Toch is dat schijn. Zeker, van een groot Amerikaans debat over ónze uitbreiding is geen sprake. Nadere beschouwing levert echter wel degelijk een beeld op van wat aan de overzijde van de Atlantische Oceaan over de EU-uitbreiding wordt gedacht? Wat typeert die visie? Welke specifieke Amerikaanse doelstellingen gaan daarachter schuil? En kunnen de EU-lidstaten daar wat mee?

Typerend voor de Amerikaanse optiek inzake de uitbreiding zijn een viertal aspecten:

*de uitbreiding van de NAVO en de EU zijn complementaire processen, onlosmakelijk aan elkaar verbonden;
*onder het motto "bigger is better" dient de EU het beslist niet te laten bij maximaal twaalf nieuwe leden en vooral Turkije een concreet toetredingsperspectief te bieden;
*het nastreven van een parallellie tussen EU- en NAVO-lidmaatschap;
*de uitbreiding van de EU is een indicator in hoeverre Europa bereid is tot transatlantische "burden-sharing", het gezamenlijk dragen van de lasten.

Het ligt in de rede dat de Amerikaanse visie op het Europese uitbreidingsproces in sterke mate eigen wensdenken weerspiegelt. De vroegere minister van buitenlandse zaken, Madeleine Albright, formuleerde dat in welhaast bovenmenselijke zin: "De VS willen een Europa dat verenigd en sterk is, waar democratische praktijken diep wortelen en oorlogen eenvoudig niet meer voorkomen." In omgekeerde bewoordingen vertolkten verschillende vooraanstaande Amerikaanse denktanks hetzelfde nationale standpunt: "De VS hebben geen belang bij een Europa dat zwak of verdeeld is en dat niet in staat is militair zelfstandig op te treden." Dat laatste moet trouwens een aantal collega's in het EP, die niet bijster gecharmeerd zijn van de NAVO, wel als muziek in de oren klinken...

Bovenstaande Amerikaanse stellingnames leveren de eigenschappen voor een Europees 'model' van eigen makelij. Dat model komt neer op een handelingsbekwame, open, stabiele, democratische, markteconomisch gerichte EU. Een EU dus die het ontstaan van een protectionistisch Europa of zelfs van een "vesting Europa" weet te vermijden en tegelijk dé stabiliserende factor vormt voor het gehele continent én, niet te vergeten, Europa's doorgaans roerige randgebieden in het oosten en zuidoosten.

Washington vertrouwt erop dat de uitbreiding van de EU de Europese doelstellingen van de VS zal dienen. De voormalige Amerikaanse ambassadeur in Brussel, Richard L. Morningstar, drukte dat gevoel in mei 2000 heel pregnant uit: "Amerika's geostrategische en commerciële belangen ontvangen door de uitbreiding van de EU een beduidende impuls."

Een ander, bepaald niet onbetekenend pluspunt van de oostelijke uitbreiding van de EU voor de VS is de versterking van de zogenoemde Atlantische club in de Unie. Naar eigen zeggen onderhoudt Washington "sterke bilaterale betrekkingen met alle kandidaat-lidstaten van de EU". Dat zal na toetreding van de laatste ook zo blijven. Een extra garantie met andere woorden tegen een eventuele ontkoppeling van de Europese Veiligheids- en Defensiepolitiek van de NAVO-structuren. In dat kader moeten wij ook het Amerikaanse aandringen op de toelating van Turkije tot de EU plaatsen.

Welke boodschap heeft de EU nu aan de hier slechts summier en onvolledig geschetste Amerikaanse doelstellingen ten aanzien van haar aanstaande oostelijke uitbreiding? Wensen de lidstaten van de EU werkelijk relevant te blijven als politieke en militaire bondgenoten van de VS dan is bovenal een passende (militair-technologisch!) versterking van hun inbreng in de NAVO geboden. Dat is tegelijk het consequente standpunt van mijn fractie (ChristenUnie-SGP) in het EP. Terwille van de veiligheid van heel Europa. In het andere geval –zie de discussies op de traditionele conferentie over de internationale veiligheidspolitiek in München van de afegelopen weekwisseling– zal de regering-Bush de NAVO almeer links laten liggen, zeker wanneer in Europa Washingstons campagne tegen het internationale terrorisme slechts op scepsis en lichtzinnigheid stuit. Dan gaat "bigger is better" noch voor de EU, noch voor de VS meer op.

Drs. B. Belder
lid van de fractie ChristenUnie-SGP in het EP