Grondrechten in Europa

Nederland heeft, evenals andere Europese landen, een grondwet waarin rechten van burgers staan. Voorbeelden van die rechten zijn onder meer het recht op vrijheid van meningsuiting, het kiesrecht of het recht op onderwijs. De Europese Unie heeft behoefte grondrechten van burgers van de Europese Unie vast te leggen. Vertegenwoordigers van regeringen en parlementen (de controleurs van de regering) van de lidstaten, de Europese commissie en het Europees parlement hebben daarom gewerkt aan een handvest waarin die grondrechten beschreven staan. Op 2 oktober 2000 is de definitieve versie gepresenteerd.

Goed geregeld, of niet?
De rechten van burgers regelen lijkt een goede zaak. Toch is de Eurofractie RPF-SGP-GPV tegen een handvest. Waarom eigenlijk?
In de eerste plaats is een dergelijk handvest overbodig. In Europa beschermt het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) de mensenrechten. Alle staten van Europa hebben dit verdrag ondertekend. Als de Europese Unie daarnaast een handvest met grondrechten vastlegt kan dit concurreren met het EVRM. Zo kan naast het mensenrechtentribunaal het hof van justitie een tweede gerechtshof in Europa worden met als taak de controle op het naleven van de verdragen. De bescherming van grondrechten verbetert dus niet door een handvest, het rechtssysteem in Europa wordt eerder onduidelijker.

In de tweede plaats lijkt het handvest zijn doel voorbij te gaan. Het handvest moet gelden tegenover instellingen van de Europese Unie, zoals de Europese Commissie en de Rekenkamer. In het handvest lijken bijvoorbeeld de artikelen 4 (verbod op foltering) en 14 (recht om verplicht onderwijs kosteloos te volgen) verder te gaan. Europese instellingen zullen bovengenoemde rechten nooit kunnen schenden. Deze artikelen horen te worden nageleefd door nationale staten. Met het ondertekenen van een handvest worden deze belangrijke bevoegdheden overgeheveld naar ‘Brussel’.

Hoe verder?
Tijdens de ‘Eurotop’ in Biarritz spreken de ministers van de lidstaten over het handvest. Het heeft dan nog geen juridische consequenties. Daarvoor moet het handvest eerst in een verdrag worden opgenomen. De verwachting is dat dit minimaal tot de ‘Eurotop van Nice’ zal duren.

Het handvest: De 53 artikelen in het kort

Artikel 1: Menselijke waardigheid
Artikel 2: Recht op leven
Artikel 3: Recht op menselijke integriteit
Artikel 4: Verbod op folteringen en van onmenselijke of vernederende behandelingen of straffen
Artikel 5: Verbod op slavernij en dwangarbeid
Artikel 6: Recht op vrijheid en veiligheid
Artikel 7: Eerbiediging van privé-leven, familie en gezinsleven
Artikel 8: Bescherming van persoonsgegevens
Artikel 9: Recht te huwen en recht een gezin te stichten
Artikel 10: Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst
Artikel 11: Vrijheid van meningsuiting en van informatie
Artikel 12: Vrijheid van vergadering en vereniging
Artikel 13: Vrijheid van kunsten en wetenschappen
Artikel 14: Recht op onderwijs
Artikel 15: Vrijheid van beroep
Artikel 16: Vrijheid van ondernemerschap
Artikel 17: Recht op eigendom
Artikel 18: Asielrecht
Artikel 19: Bescherming bij verwijdering, uitzetting en uitlevering
Artikel 20: Gelijkheid voor de wet
Artikel 21: Non-discriminatie
Artikel 22: Culturele, godsdienstige en taalkundige verscheidenheid
Artikel 23: Gelijkheid van mannen en vrouwen
Artikel 24: Rechten van het kind
Artikel 25: Integratie van gehandicapten
Artikel 26: Recht op voorlichting en raadpleging van de werknemers binnen de onderneming
Artikel 27: Recht op onderhandelen en collectieve aktie
Artikel 28: Recht op toegang tot arbeidsbemiddeling
Artikel 29: Bescherming bij kennelijk onredelijk ontslag
Artikel 30: Rechtvaardige en billijke arbeidsomstandigheden en -voorwaarden
Artikel 31: Verbod van kinderarbeid en bescherming van jongeren op het werk
Artikel 32: Gezins- en beroepsleven
Artikel 33: Sociale zekerheid en sociale bijstand
Artikel 34: Gezondheidsbescherming
Artikel 35: Toegang tot diensten van algemeen economisch belang
Artikel 36: Milieubescherming
Artikel 37: Consumentenbescherming
Artikel 38: Actief en passief kiesrecht bij verkiezingen voor het Europees Parlement
Artikel 39: Actief en passief kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen
Artikel 40: Recht op behoorlijk bestuur
Artikel 41: Recht op toegang tot documenten
Artikel 42: Ombudsman
Artikel 43: Recht van petitie
Artikel 44: Vrijheid van verkeer en van verblijf
Artikel 45: Diplomatieke en consulaire bescherming
Artikel 46: Recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht
Artikel 47: Vermoeden van onschuld en rechten van verdediging
Artikel 48: Legaliteitsbeginsel en evenredigheidsbeginsel inzake delicten en straffen
Artikel 49: Recht om niet tweemaal voor hetzelfde delict te worden berecht of bestraft
Artikel 50: Werkingssfeer
Artikel 51: Reikwijdte van de gewaarborgde rechten
Artikel 52: Beschermingsniveau
Artikel 53: Verbod op misbruik van recht