In vrijheid kiezen
Zaterdag 4 mei herdachten we hen die in de Tweede Wereldoorlog omkwamen. Zondag 5 mei stonden we stil bij de bevrijding. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei koos dit jaar voor de titel ‘In vrijheid kiezen’. Een verwijzing naar 100 jaar algemeen kiesrecht in combinatie met de vele verkiezingen van dit jaar.
Ook de Europese verkiezingen. Maar de verbinding met dat thema was bijna afwezig in vergelijking met het eeuwfeest van het algemeen kiesrecht. In Houten hield prof. Jefri Uzman een knap betoog over wat democratie eigenlijk betekent. Hoe democratie in de Verenigde Staten onder Lincoln vorm kreeg. En hoe we in Nederland formeel geen regering voor en door het volk hebben, maar in de praktijk toch wel.
Mooi, goed en wel doordacht. Maar tijdens de dodenherdenking wil ik liever echt denken aan vrijheid en vrede. Vrede als afwezigheid van oorlog. En dan helpt om gewoon stil te staan bij de gruwelijkheden die plaatsvonden in het midden van de 20e eeuw. Iedere keer weer is het zo onbegrijpelijk dat gebeurde wat er gebeurde. Nationale onvrede in buurland Duitsland die politiek werd gekanaliseerd door een leider die streefde naar een groot, zuiver Germaans rijk.
Dat streven ging gepaard ten koste van het leven van 50 tot 70 miljoen mensen, waarvan tweederde burgers. Elf miljoen daarvan behoorden tot minderheden die systematisch werden vervolgd, waaronder zes miljoen Joden. En dat is allemaal niet ver weg. Een van de omgekomen burgers was de broer van mijn vader, Gerard. Hij kwam als twaalfjarige jongen om bij een bombardement toen hij in het dorp hulp ging halen voor de buren die eveneens geraakt waren door bommen. Het gebeuren knakte blijvend het leven van mijn opa.
Dodenherdenking moet iedere keer weer een confrontatie zijn met de gruwelijkheden van deze grootschalige vernietiging van leven. Er kan een geest in ons mensen varen, die eindigt in een groot slagveld. Ik brave burger ben kennelijk in staat daar in mee te gaan. Er zijn kwade ontwikkelingen die ik niet zie of niet wil zien. Het is belangrijk om met die werkelijkheid (als mogelijkheid) voortdurend geconfronteerd te worden.
Waar we op 4 en 5 mei ook bij stil moeten staan, is het feit dat het nu al 74 jaar vrede is. Bijzonder, als ik rondkijk in een wereld vol conflicten en toenemende dreiging. Menselijkerwijs gesproken heeft Europese integratie daaraan bijgedragen. Landen maakten zich bewust economische afhankelijk van elkaar, te beginnen bij de aartsrivalen Frankrijk en Duitsland. Met als gevolg: een verminderde neiging om verschillen van inzicht militair te beslechten.
Er zijn zeker gebreken te noemen in de samenwerking binnen de Europese Unie. Daar moeten we de vinger bij leggen en we streven naar hervorming. Maar de Europese Gemeenschap, nu Europese Unie, is een middel gebleken tot het behoud van vrede. Daarvan zijn we ons te meer bewust als we elk jaar weer de tragedie van de Tweede Wereldoorlog op ons in laten werken.
